Τρίτη 14 Μαΐου 2013

Όσα χάθηκαν και χάνονται στο Βαμβακόφυτο.

ΑΣΧΟΛΙΕΣ-ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ-ΕΡΓΑΛΕΙΑ κ.ά.
Γράφει ο Γιώργος Ηλ. Κέππας
(συνέχεια...)


Σιδηρουργός/Σιδεράς-Καροποιός/Αμαξουργός   



Κατασκεύαζε κυρίως γυνιά(υνιά), τσάπες,κασμάδες, σκεπάρνια, δρεπάνια, μπαλτάδες, κάγκελα, λυχνάρια.


Ο Καράκιολης Ιωάννης, ο Λάζος Ιωάννης του Δημητρίου και ο μεγαλύτερος αδερφός του ομοίως Ιωάννης ήσαν οι τελευταίοι σιδεράδες στο χωριό. Ο τελευταίος μάλιστα για πολλά χρόνια είχε το σιδηρουργείο του στο Σιδηρόκαστρο, ακριβώς κάτω από το γρανιτένιο βράχο Ισάρι.

Ο Καράκιολης Ιωάννης, πρέπει να τονισθεί,ήταν πολυτεχνίτης. Κατασκεύαζε ακόμα και κάρα.
Στους περισσότερους είναι γνωστό το κάρο ή κάρρο( ορθότερη γραφή) και μάλιστα στην παλιά του μορφή, αλλά για τους νεώτερους που πιθανόν και να μην έτυχε να δουν,το κάρρο

είναι ένα ξύλινο ακάλυπτο όχημα δίτροχο ή τετράτροχο, που σύρεται από άλογο, μουλάρι, δυο βόδια ή δυο αγελάδες.



Αγελαδάρης

     Ήταν ο αγελαδοβοσκός του χωριού, αλλά γενικά και βοσκός  κάθε άλλου οικόσιτου ζώου.     Όποια από τα ζώα τους οι γεωργοί δεν χρειάζονταν για τις δουλειές τους, τα παρέδιδαν για βοσκή στον αγελαδάρη σε μια μεγάλη αλάνα, στη νοτιοδυτική είσοδο του χωριού, όπου σήμερα είναι η κεντρική πλατεία του χωριού και τα γραφεία της Κοινότητας. Ο αγελαδάρης παρελάμβανε    με ευθύνη του τα ζώα και τα οδηγούσε στο λιβάδι, το μερά όπως το έλεγαν στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα (ετυμολογία: τούρκικη λέξη  mera=κάμπος, λιβάδι).
     Τα ζώα έβοσκαν όλη μέρα ελεύθερα. Ο αγελαδάρης τα πρόσεχε και παράλληλα έβγαζε νερό από το πηγάδι, γέμιζε τις ποτίστρες και τουλάχιστον δύο φορές πότιζε τα ζώα. Με το ηλιοβασίλεμα έφερνε τα ζώα μέχρι την είσοδο του χωριού και αυτά μόνα τους επέστρεφαν στα σπίτια των ιδιοκτητών τους.
     Αξιοσημείωτο είναι, ότι στο κοπάδι ελάχιστες ήταν οι αγελάδες , ενώ  περισσότερα ήταν τα βόδια. Και τούτο διότι τα βόδια σαν πιο δυνατά ζώα ήταν και περισσότερο κατάλληλα για τις αγροτικές δουλειές.
     Η αμοιβή του αγελαδάρη ήταν σε είδος και ανάλογα με τον αριθμό των ζώων του καθενός. Η προφορική-πάντα- συμφωνία περιελάμβανε  σιτηρά, αλεύρι, χοιρινό κρέας, αβγά και οποιοδήποτε άλλο γεωργικό προϊόν.
     Από τους παλιούς αγελαδάρηδες αναφέρονται οι: Ανδρής(Όλκιας) Πασχάλης, Πόντας Στέφανος, Γκένιος Νίκος, Σίμος Κωνσταντίνος(Δημητρίου) και Ηλίας Γκένιος με τον Γιάννη Σλιάκας.

Γανωτής/ Γανωτζής/ Γανωματής/Καλαϊτζής
     Ο γανωτής ήταν ένας ειδικός τεχνίτης, που γάνωνε (επικασσιτέρωνε) με κασσίτερο(καλάι) την επιφάνεια διαφόρων  μεταλλικών αλλά κυρίως χάλκινων (μπακιρένιων) σκευών οικιακής και μαγειρικής χρήσεως δηλ. μαχαίρια, κουτάλια, πιρούνια, τεντζερέδες (χύτρες) κατσαρόλες, τηγάνια, ταψιά, μπρίκια, για να προφυλαχτούν από τη σκουριά και γενικά από οποιαδήποτε διάβρωση,  επικίνδυνη για την υγεία. Αυτοδίδακτοι ήταν οι περισσότεροι γανωτήδες και από γενιά σε γενιά μετέδιδαν τη τέχνη τους. Πλανόδιοι οι περισσότεροι  γύριζαν την Ελλάδα από χωριό σε χωριό.
     Στο χωριό μας- σαν να ήταν χθες- ακούω ακόμα τη φωνή του γανωτή που γύριζε στους δρόμους: «Ο γανωτήηηηηης, κουτάλια, πιρούνια, μπακίρια  γανώνωωω» !
     Κάποτε ήρθε ένας γανωτής και κάθισε αρκετά χρόνια σε σπίτι που του παραχώρησε συγχωριανός μας. Κώστα τον έλεγαν. Άνθρωπος απλός και  καλοσυνάτος. Έκανε φίλους στο χωριό, βάφτισε παιδιά. Από τα παιδιά του θυμάμαι τον Δημήτρη, Παναγιώτη και Αλέξανδρο. Σκηνίτης μάλλον στο επώνυμο, (χωρίς να είμαι βέβαιος γι αυτό). Είχε το εργαστήρι του απέναντι και νοτιοδυτικά του ιερού ναού Αγίου Γεωργίου. Πηγαίναμε-παιδιά του Δημοτικού την δεκαετία του ‘50- και παρακολουθούσαμε τη διαδικασία του γανώματος.    Ήταν ανθυγιεινή η δουλειά του γανωτή, με το καλάι(κασσίτερος), το  νησαντήρι (χλωριούχο αμμώνιο), το σπίρτο(υδροχλωρικό οξύ) και το χαμηλό μαγκάλι ή γκαζιέρα όπου άναβε φωτιά για να λιώσει το καλάι και για να πυρώνει τα προς γάνωμα σκεύη. Για το καθάρισμα των σκευών χρησιμοποιούσε μια συρματόβουρτσα και άμμο ή στάχτη με νερό. Τα καζάνια τα καθάριζε μπαίνοντας μέσα με γυμνά μέχρι τα γόνατα πόδια του. Θυμάμαι, όταν γάνωνε μικρά σκεύη-κουτάλια, πιρούνια, μαχαίρια-τα έπιανε ένα ένα με μια τσιμπίδα και τα βουτούσε πρώτα στο νησαντήρι(χλωριούχο αμμώνιο) για να κολλήσει το καλάι στο σκεύος και μετά στο πυρωμένο καλάι. Στο τέλος σκούπιζε τα σκεύη με ένα βαμβάκι ή βαμβακερό ύφασμα για να γυαλίζουν. Η πληρωμή της δουλειάς του γανωτή γινόταν σπάνια σε χρήμα. Κυρίως ήταν σε είδος, σιτάρι, καλαμπόκι, αλεύρι, βαμβάκι, αβγά, χοιρινό.

     Σήμερα τα οικιακά σκεύη είναι ανοξείδωτα, εμαγιέ, πορσελάνινα και πλαστικά. Η δουλειά του  γανωτή έσβησε. Θα μείνει όμως χαραγμένη στη μνήμη των μεγαλυτέρων και στα βιβλία της λαογραφίας μας.

    

Ο Μορφωτικός Λαογραφικός Όμιλος του χωριού με τα παραδοσιακά καρναβάλια (μπαμπούγερα) α
ναπαριστά και σατιρίζει καταστάσεις και παλιά επαγγέλματα. Μεταξύ αυτών και το Γανωτή.


 

 

 

 


 
Σημείωση Συντάκτου:

Εάν κανείς έχει και άλλα  ακούσματα ή διαβάσματα ή έστω διαφωνίες σχετικά με τα θέματα που καταγράφω, ας μου τηλεφωνήσει ή ας μου στείλει mail με τις απόψεις του και τις καταθέτω, αφού πρώτα διασταυρωθούν και αποδειχτεί η εγκυρότητα τους.

(Γιώργος Ηλ. Κέππας τηλ. 2323 051448, φορητό: 6984452074, e-mail: keppas@hotmail.com).

 Τα παραπάνω  δημοσιεύτηκαν και στην εφημερίδα "Τύπος Σιντικής & Ηρακλείας" φύλλο 149/25.04.2013

 


Τρίτη 7 Μαΐου 2013

Η Γιορτή του πολιούχου Βαμβακοφύτου Αγ. Γεωργίου.

Η Περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου - Οι ποδηλατοδρομίες - οι ιπποδρομίες - Το γλέντι.

(Οι φωτογραφίες είναι του Στέφανου Κιοσσέ. Περισσότερες φωτο. και video για το γλέντι στο facebook stefanos kiosses).


 
 
 
 

 


 


 
 
 


 
 

Κυριακή 5 Μαΐου 2013

Η ημέρα της Λαμπρής

 

"Χριστός Ανέστη! Νέοι, γέροι και κόρες,
όλοι, μικροί-μεγάλοι, ετοιμαστείτε
μέσα στες εκκλησιές τες δαφνοφόρες
με το φως της χαράς συμαζωχθήτε
ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες
ομπροστά στους Αγίους, και φιληθείτε
φιληθείτε, γλυκά, χείλη με χείλη,
πέστε Χριστός Ανέστη, εχθροί και φίλοι."

Διονύσιος Σολωμός

Πέμπτη 2 Μαΐου 2013

Ήθη και Έθιμα Μ. Εβδομάδος-Αναστάσεως-Αγίου Γεωργίου.

Κόκκινα αβγά

Τα κόκκινα αβγά συμβολίζουν το αίμα του Χριστού, αλλά και το χαρμόσυνο γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου. Το κόκκινο χρώμα είναι έκφραση χαράς, για το ευτυχισμένο γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου, επίσης είναι και μέσο αποτρεπτικό κάθε κακού.
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν αναστήθηκε ο Χριστός το είπαν σε μια γυναίκα, αλλά αυτή δεν το πίστεψε και είπε: « Όταν τα αβγά που κρατώ στο καλάθι μου, θα γίνουν κόκκινα, τότε θα πιστέψω, ότι αναστήθηκε και ο Χριστός». Και τα αβγά αμέσως έγιναν κόκκινα.    
     Τα αβγά της Λαμπρής βάφονται τη Μεγάλη Πέμπτη. Το βάψιμο γίνεται με ορισμένη εθιμοτυπία. Τα αβγά που βάφονται τη Μ. Πέμπτη διατηρούνται και τρώγονται μέχρι την ημέρα της Αναλήψεως. Το αβγό της Παναγίας, είναι το πρώτο αβγό που θα βάψουν και θα το βάλουν στο εικονοστάσι του σπιτιού.


Λαμπάδες
 
Η λέξη λαμπάδα παράγεται από την αρχαία λαμπάς. Με την αρχαία της σημασία, είναι η δάδα, ο πυρσός.
Σήμερα είναι το μεγάλο κερί που χρησιμοποιείται κυρίως σε επίσημες θρησκευτικές γιορτές και τελετές. Έτσι έχουμε τη γαμήλια λαμπάδα, την πασχαλιάτικη, τη χριστουγεννιάτικη, τη λαμπάδα τάματος, για τα βαφτίσια κ.λ.π. Το άναμμά της είναι ένδειξη ευλάβειας. Είναι σε διάφορους χρωματισμούς και παίρνει διάφορα ονόματα, άσπρη, πολύχρωμη, στολισμένη.
     Καθ’ όλη τη διάρκεια της μεγάλης εβδομάδος ανάβουμε τις λαμπάδες μας στην εκκλησία και ιδιαίτερα στην ανάγνωση των Ευαγγελίων.
     Το έθιμο στο χωριό μου θέλει τις λαμπάδες να τις αγοράζουμε από την Εκκλησία, τη Μεγάλη Πέμπτη. Χτυπούν οι καμπάνες με έναν ιδιαίτερο τρόπο και προσκαλούν τους πιστούς στο Ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου στο Νάρθηκα, δηλαδή το πρόσθιο τμήμα του Ναού ή το πλαϊνό(νότιο) για την εκκλησία μας, εκτίθενται οι λαμπάδες επάνω σε τραπέζια σε διάφορα μεγέθη και σε δυο-τρεις χρωματισμούς με τις ανάλογες – φθηνές για την εποχή μας - τιμές. Η υποχρέωση της αγοράς είναι του πατέρα ή του παππού που με το εγγόνι παρέα πηγαίνουν να διαλέξουν και μάλιστα για το παιδί, τη πιο μεγάλη και γερή λαμπάδα που δε θα σπάει, κάτι που σπάνια συμβαίνει στα χέρια του μικρού παιδιού.
     Και το βράδυ της Αναστάσεως, όταν ο ιερέας προσκαλεί ψάλλοντας: «Δεύτε λάβετε φως», οι πιστοί παίρνουν το αναστάσιμο φως με τις λαμπάδες και το μεταφέρουν στα σπίτια τους.

Βράδυ Μ. Παρασκευής
     Το βράδυ της Μ. Παρασκευής και λίγο πριν από την περιφορά του Επιταφίου στο Νάρθηκα του Ναού διεξάγονταν δημοπρασία, ένα είδος πλειοδοτικού διαγωνισμού, για το ποιοί θα κρατήσουν τον Εσταυρωμένο, τις εικόνες της Παναγίας και του Ιωάννη. Το έθιμο αυτό  γινόταν εις ανάμνηση του γεγονότος που αναγράφεται στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο «διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον» (κεφ. ιθ΄). Το έθιμο  εδώ και αρκετά χρόνια καταργήθηκε.

Ο Οβελίας
     Ο περίφημος οβελίας, είναι το αρνί που ψήνεται στη σούβλα κατά την ημέρα του Πάσχα. Το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα συνηθίζεται το Πάσχα σε όλη την Ελλάδα. Για να ψηθεί καλά το αρνί πρέπει να έχουμε και την κατάλληλη θράκα , που γίνεται κυρίως με κληματόβεργες. Το αρνί ψήνεται ενώ το γυρίζουν διαρκώς . Από καιρό σε καιρό το περιβρέχουν με λάδι και χυμό λεμονιού. Το ψήσιμο διαρκεί περίπου 4 ώρες και εξαρτάται από το βάρος του κάθε αρνιού. Τελικά το βάρος του ψημένου αρνιού είναι περίπου το μισό του αρχικού.

Οι κούνιες
     Οι κούνιες, γίνονται με σχοινιά που κρεμούν από τα δένδρα και έχουν για κάθισμα ένα μαξιλάρι ή μία κουβερτούλα συνήθως υφαντή και με κατάλληλες ωθήσεις ταλαντώνονται. Μερικές φορές η ταλάντωση γίνεται από σχετική απόσταση 3 - 4 περίπου μέτρων με ένα κομμάτι του σχοινιού, που ξεκινά από τη βάση του καθίσματος. Οι κούνιες είναι έθιμο που γίνεται κάθε Κυριακή του Πάσχα και θυμίζουν την αρχαία "αιώρα" των Αθηναίων παρθένων κατά τα Ανθεστήρια, μια από τις λαϊκότερες γιορτές, η οποία γιορταζόταν στις αρχές της Άνοιξης.
     Οι νέοι φτιάχνουν κούνιες στα δέντρα και κουνούν τις κοπέλες, συνοδεία παλαιών τοπικών τραγουδιών. Ευκαιρία βρίσκουν οι ερωτευμένοι να εκδηλώσουν την αγάπη τους ή και νέα ερωτικά σκιρτήματα να γεννηθούν. Κουνιούνται λοιπόν και τραγουδούν οι κοπέλες τραγούδια της κούνιας.
Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό τραγούδι.

Εις μια κούνια είναι κρεμασμένη.
Ποιός κουνιέται πάνω εις την κούνια;(δις)
Η (...όνομα κοπέλας..) κουνιέται εις την κούνια(δις)
Ο (…όνομα νέου..) στέκει πέρα και τη βλέπει(δις)
Και στο νου του λογα-λογαριάζει.

Το ζύγισμα
     Παλιότερα, σπάνιες ήταν οι μεγάλες ζυγαριές , για να ζυγίζουν μεγάλα βάρη(π.χ. πλάστιγγες, καντάρια). Στα χωριά βρίσκονταν μία-δύο. Γι΄ αυτό και σπάνια ζυγίζονταν οι άνθρωποι, Άλλωστε δεν ήθελαν να ενοχλούν κάθε τόσο τον κάτοχο της ζυγαριάς. Στο χωριό μας, μια φορά το χρόνο την ημέρα του Αγίου Γεωργίου ζυγίζονταν σχεδόν όλοι και ιδιαίτερα οι νεώτεροι περιπαίζοντας και περιγελώντας τους έχοντες περισσότερο βάρος. Στη συνέχεια στήνανε χορό τραγουδώντας τοπικά παραδοσιακά τραγούδια.
 
Ημέρα Αγίου Γεωργίου

Φωτό. 2011
Γιορτάζει ο πολιούχος της Ενορίας μας Άγιος Γεώργιος. Γίνεται  πανηγύρι και με ζουρνάδες και νταούλι χορεύουν και τραγουδούν κάτω από το καμπαναριό παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια.  Ο Μορφωτικός Λαογραφικός Όμιλος του χωριού μας αναβίωσε και το έθιμο της αναρρίχησης στο καμπαναριό, επίσης και τον αγώνα ανωμάλου δρόμου.

     Τα τελευταία χρόνια η ιππική ομάδα του χωριού με περισσότερους από 20  αναβάτες τελεί ιπποδρομίες. Συμμετέχουν και ιππείς από περιοχές του νομού μας, αλλά και από όμορους νομούς. Γίνονται επίσης και ποδηλατοδρομίες παιδιών. Πληροφορούμαι, ότι εφέτος ένα νέο στοιχείο προστίθεται στις εκδηλώσεις  της  παραμονής της εορτής  του Αγίου Γεωργίου. Την περιφορά  της εικόνας του Αγίου θα πλαισιώνουν και ίπποι με τους αναβάτες από την ιππική ομάδα του χωριού.